ΕΣΥ ΠΟΣΟ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΣΑΙ;
Πολλές φορές καλούμαστε να αγωνιστούμε και ιδιαίτερα στις μέρες μας, ενάντια στην επίθεση που πραγματοποιείτε από το κεφάλαιο και τους μηχανισμούς του στο βιοτικό μας επίπεδο. Έχω την αίσθηση πως η έννοια αυτή , του βιοτικού επιπέδου, πολλή συζήτηση χωράει αφού ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά μπορεί να δώσει πολλές διαφορετικές απαντήσεις. Θα ξεκινήσω αυτή τη προσέγγιση από τους ορισμούς που μπορεί να συναντήσει κανείς για το βιοτικό επίπεδο μέσα στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος. Έτσι ένας ορισμός που μπορούμε να συναντήσουμε είναι πώς το :
«Βιοτικό επίπεδο αναφέρεται στην ποιότητα και την ποσότητα αγαθών και υπηρεσιών διαθέσιμων στους ανθρώπους, και τον τρόπο που αυτά τα αγαθά και οι υπηρεσίες διανέμονται μέσα σε έναν πληθυσμό. Μετριέται γενικά από πρότυπα όπως, εισοδηματική ανισότητα , ποσοστό ένδειας , πραγματικός πληθωρισμός , εισόδημα ανά άτομο. Άλλα μέτρα όπως η πρόσβαση και η ποιότητα της υγειονομικής περίθαλψης, των εκπαιδευτικών προτύπων και των κοινωνικών δικαιωμάτων χρησιμοποιούνται συχνά . Παραδείγματα είναι , η πρόσβαση σε ορισμένα αγαθά (όπως ο αριθμός ψυγείων ανά 1000 ανθρώπους), ή μέτρα της υγείας όπως οι επιθυμίες ζωής. Είναι η ευκολία με την οποία οι άνθρωποι που ζουν σε έναν χρόνο ή τόπο είναι σε θέση να πραγματοποιούν τα θέλω τους»
Αυτό που με τη πρώτη ματιά μπορεί να παρατηρήσει κανείς σ’ αυτό τον ορισμό είναι πως το βιοτικό επίπεδο έτσι όπως ορίζετε, δεν έχει από πριν μια καθορισμένη στάθμη και είναι στο χέρι του παρόχου του να καθορίσει κάθε φορά , το επίπεδο των αγαθών , των εισοδημάτων , των παρεχόμενων υπηρεσιών που ορίζουν ακόμα και αυτό το όριο της φτώχειας . Ακόμα όμως και αυτή η έννοια της φτώχειας είναι έτσι εντελώς υποκειμενική όταν δεν καθορίσουμε από πριν ποιες συνθήκες πρέπει να εξασφαλίζονται για να εκπληρώνετε στο ελάχιστο τουλάχιστον η ουσία του ανθρώπου. Και όταν λέμε από τα πριν καθορισμένη στάθμη , δεν εννοούμε βέβαια έναν αριθμό που να περιγράφει ένα εισόδημα , ούτε ένα σύνολο αγαθών και υπηρεσιών από πριν δοσμένο, αλλά σε σχέση με την ιστορική- κοινωνικοοικονομική στιγμή πιο είναι αυτό το επίπεδο των συνθηκών που θα εκπληρώνει κάθε φορά την ουσία του ανθρώπου. Αυτό είναι που έχω την πρόθεση να εξετάσω παρακάτω. Για να δώσουμε όμως μια απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε μια μικρή αναφορά σε σχέση με το ποια είναι η ουσία του ανθρώπου και ποιες συνθήκες την εξασφαλίζουν.
Μία απ’ τις πλευρές της ουσίας του ανθρώπου είναι πως αποτελεί μέρος της φύσης. Σαν μέρος της φύσης λοιπόν πρέπει να έχει κάποια χαρακτηριστικά που να τον διαφοροποιούν από τα ζώα , αφού τα χαρακτηριστικά που τον συνδέουν μ’ αυτά είναι λίγο ως πολύ γνωστά.
Ας δούμε λοιπόν τι ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα ζώα:
Οποιοδήποτε αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας πριν αποχτήσει οντότητα στο φυσικό κόσμο , έχει πρώτα σχηματοποιηθεί μέσα στην συνείδηση.
Τα ζώα απ’ την άλλη παράγουν από ένστικτο μόνο ότι είναι απαραίτητο για την επιβίωσή τους και την επιβίωση των απογόνων τους. Αντίθετα ο άνθρωπος παράγει ακόμα και όταν είναι ελεύθερος απ’ την ανάγκη και μπορεί να πει κανείς πως μόνο τότε παράγει πραγματικά, ακριβώς γιατί τότε παράγει συνειδητά . Το σημερινό επίπεδο για παράδειγμα των τεχνών, των επιστημών , της τεχνολογίας , είναι αποτέλεσμα αυτής της απελευθερωμένης απ’ την ανάγκη της επιβίωσης συνειδητής δραστηριότητας. Θέλω σ’ αυτό το σημείο να τονίσω πως αυτή η ελεύθερη συνειδητή δραστηριότητα ως εκπλήρωση της ανθρώπινης ουσίας ισχύει για όλα τα κοινωνικά συστήματα και δεν είναι μια προϋπόθεση του σοσιαλισμού. Απ’ την άλλη προκύπτει απ’ τα παραπάνω πως η εργασία που απαιτείτε για την κάλυψη των αναγκών επιβίωσης είναι καταναγκαστική εργασία. Μπορούμε έτσι να χωρίσουμε την ανθρώπινη δραστηριότητα σε δύο μέρη. Την καταναγκαστική , και την ελεύθερη συνειδητή δραστηριότητα. Το ισοζύγιο αυτών των δύο , ο τρόπος που κατανέμονται μέσα στην εργάσιμη μέρα είναι το μέτρο που μας δίνει το ποσοστό εκπλήρωσης της ανθρώπινης ουσίας . Γίνετε έτσι φανερό πως όσο περισσότερο η καταναγκαστική εργασία συρρικνώνετε προς όφελος της ελεύθερης , τόσο περισσότερο η ανθρώπινη ουσία εκπληρώνετε. Αυτό λοιπόν που είναι απαραίτητο είναι φανερό πως είναι ο ελεύθερος, ποιοτικός χρόνος . Αυτός ο παράγοντας απουσιάζει από όλες τις προσεγγίσεις της έννοιας του βιοτικού επιπέδου στο καπιταλισμό , καθώς και από το τύπο υπολογισμού του δείκτη φτώχειας που παρέθεσα παραπάνω.
Όταν λέμε πως σήμερα το βιοτικό επίπεδό μας δέχεται επίθεση , εννοούμε πως ο χρόνος της καταναγκαστικής εργασίας (με σκοπό την κάλυψη των άμεσων αναγκών μας)συνεχώς αυξάνετε , και καταλαμβάνει το σύνολο της εργάσιμης ημέρας , σε βάρος κάθε πιθανότητας που μπορεί να είχαμε να εκπληρώσουμε την ανθρώπινη ουσία μας. Γινόμαστε δηλαδή καθημερινά λιγότερο άνθρωποι!!! Έτσι , αγώνας για τη συντήρηση και βελτίωση του βιοτικού επιπέδου μας είναι αγώνας για την ανθρώπινη υπόστασή μας και υπεράσπιση κάθε ιδιότητας που μας ξεχωρίζει απ’ τα ζώα.
Ακούμε πώς στα πλαίσια της κρίσης πρέπει να κάνουμε θυσίες. Να θυσιάσουμε ένα μέρος του ήδη ελλιπούς βιοτικού επιπέδου μας. Να κάνουμε δηλαδή ακόμα περισσότερα βήματα προς την απανθρώπισή μας. Και όλα αυτά σε μια εποχή που η ανάπτυξη των τεχνολογιών , των μέσων παραγωγής και της συσσωρευμένης ανθρώπινης γνώσης είναι σε θέση να παράγει τόσο πλούτο που η σωστή και δίκαιη κατανομή του θα μπορούσε να εξασφαλίσει συνεχή αύξηση του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων , άρα διαρκή μείωση της καταναγκαστικής εργασίας όπως τη περιγράψαμε πιο πάνω προς όφελος της ελεύθερης συνειδητής μας δραστηριότητας.
Βέβαια θα μπορούσε κανείς να πεί πως κάποιοι, μέσα στα πλαίσια του καπιταλισμού , έχουν εξασφαλίσει τέτοια επίπεδα που εκπληρώνουν τις συνθήκες της ανθρώπινης ουσίας έτσι όπως τη περιγράψαμε. Και πως οι υπόλοιποι άνθρωποι απλά δεν έχουν τα προσόντα ή δε καταβάλουν τις ανάλογες προσπάθειες για να το πετύχουν. Σ’ αυτούς που δέχονται αυτή τη λογική , σε όποια και από τις δύο κατηγορίες και αν ανήκουν θέλω να υποβάλω το ακόλουθο ερώτημα:
ΕΣΥ ΠΟΣΟ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΣΑΙ;
